Quả gấc là một trong những loại quả chứa rất nhiều giá trị dinh dưỡng vừa tốt cho sức khỏe vừa có thể làm đẹp rất hiệu quả. Gấc có thể sử dụng trong chế biến thực phẩm cũng có thể nấu thành tinh dầu gấc.

Gấc là cây dễ trồng, có thể trồng được trên nhiều loại đất, từ đất tốt đến đất xấu (đất xấu phải thâm canh tốt, bón nhiều phân, đặc biệt là phân chuồng) nhưng phải thoát nước tốt. Có thể trồng tận dụng nơi góc sân, vườn, bờ ao cho leo lên mái nhà, bờ tường, hàng rào hoặc các cây ăn quả lâu năm đỡ công làm giàn. Tuy nhiên nếu muốn trồng với diện tích lớn để kinh doanh thì nên trồng tập trung có đầu tư thâm canh cả về vật tư và kỹ thuật thật tốt như chọn và nhân giống tốt, bón đủ phân, làm giàn, thụ phấn bổ sung… thì mới có hiệu quả cao.

Ta có thể trồng gấc bằng hom hoặc bằng cây con

Nếu trồng bằng hom thì chọn dây gấc bánh tẻ cắt thành từng đoạn dài 30 - 40cm, mỗi hom phải có từ 2 - 3 đốt trở lên.

Cắt dây gấc già bôi vôi hai đầu, đem giâm trong bầu đất chứa đất bột trộn với lượng nhỏ phân chuồng ủ mục và trấu để tăng độ xốp. Chú ý đầu gốc cắm sâu xuống đất khoảng 10cm, đặt nằm nghiêng và lấy tay nén quanh gốc cho chặt, đầu ngọn hướng lên trên.

Đặt bầu hom tại nơi thoáng mát, tưới nước thường xuyên để cây giữ ẩm và che bớt nắng trong thời gian ban đầu cũng như chỗ đất giâm cành cần phải được thoát nước tốt.  Khoảng 2 - 3 tuần chồi sẽ mọc, đem trồng ở hố đã chuẩn bị sẵn.

Nếu trồng bằng cây con thì tiến hành chọn lựa quả chính và ươm giống như sau:

Quả gấc chính già bạn lấy hạt gấc rửa sạch và phơi khô vài ngày sau đó bóc hết lớp vỏ đen bên ngoài và để lại nhân trắng, ngâm chúng vào nước ấm trong vài tiếng rồi sau đó đem gieo vào đất ẩm. Đặt khay gieo ở khu vực thoáng mát và tưới nước giữ ẩm cho khay gieo và khoảng 1 tuần là hạt sẽ nảy mầm.

Sau khoảng 1 tuần hạt đã nảy mầm. Mầm cây gấc lúc này đạt chiều cao khoảng 6cm, cần tiếp tục duy trì độ ẩm và ánh sáng cho cây con để chúng mau lớn.

Cây gấc sau 2 tuần sẽ có chiều cao 50 - 60cm và đã bắt đầu ra tua cuốn, lúc này sẽ đem trồng vào các hố đã chuẩn bị sẵn và cần cắm cọc làm giá để chúng leo lên.

Thời vụ trồng

Thời tiết ở Nam bộ luôn ấm áp nên cây gấc sinh trưởng, phát triển và cho trái quanh năm. Đa số bà con trồng gấc vào đầu mùa mưa (cuối tháng 3, đầu tháng 4 DL). Vào mùa mưa gấc sinh trưởng rất nhanh, chỉ sau 3 tháng là bắt đầu cho trái, thời gian thu hoạch trái kéo dài đến giữa mùa khô (tháng 12-1). Cuối mùa khô cây phát triển kém và cho trái nhỏ. Đến thời kỳ này bà con thường cắt gốc và chờ mùa mưa xuống cây gấc sẽ tái sinh.

Chuẩn bị đất, hố trồng và thiết kế giàn leo

Do cây Gấc không kén đất nhưng khuyến cáo chọn đất tốt để trồng. Đất trồng Gấc không bị úng và có khả năng thoát nước tốt khi mưa lớn.

Trước khi trồng 5 – 7 ngày, tiến hành đào hố trồng có chiều dài 1-1,2 m, rộng 1-1,2 m và độ sâu từ 40 – 60 cm. Khoảng cách giữa các hố: hố × hố: 3 - 4 m. Hàng × hàng: 4 - 5 m. Để riêng lớp đất mặt bên cạnh hố đào. Không đào hố trồng gấc ngay cạnh gốc cây trồng khác đang sống, nên đào với khoảng cách 1,5m -2m so với gốc cây trồng khác nếu trồng xen canh hoặc trồng trên đất vườn tạp.

Sau khi đào hố trồng xong, tiến hành bón lót bằng cách trộn phần lớp đất vừa đào từ hố lên với các loại phân bón sau: Gavi -Bio: 0,5 kg/hố, GV- hữu cơ vi sinh: 2 kg/hố, phân chuồng hoai: 10-15 kg/hố, Super lân 0,5-0,6 kg/hố. Chế phẩm sinh học có chứa Trichoderma 0,5-1 kg/hố.

Thiết kế giàn leo cho vườn gấc

Giàn có thể dựng bằng các cây tạp, tre nứa hoặc cột bêtông. Bên trên gác các cành tre hoặc đan bằng dây thép hoặc dùng dây cước một sợi (đường kính dây khoảng 2mm) đan thành lưới (kích thước mắt lưới: 40cm x 40cm), sau đó căng lên giàn.

Giàn bằng lưới cước chi phí thấp và có thể giữ được từ 3-5 năm. Cách làm này đang được triển khai rộng rãi ở các tỉnh hiện nay cho hiệu quả kinh tế cao. Chiều cao của mặt giàn so với mặt đất bình quân là 2m, phải đảm bảo giàn không bi chùng khi cây bò lên hoặc khi gấc ra trái.

Tiến hành trồng cây

Xới nhẹ lại đất trong hố trồng sau đó cuốc 02 lổ nhỏ ngay giữa hố để đặt cây gấc giống, khoảng cách giữa 2 lỗ trong cùng 1 hố tối thiểu là 35cm.

Khi đã xử lý hố đất trồng 5 – 7 ngày thì tiến hành trồng cây con và cần lưu ý là nếu trồng cây giống thực sinh thì khuyến cáo trồng 2 cây gấc trong 1 hố, vì chúng ta theo dõi sau năm đầu tiên thu trái, cây nào trái ít, hoặc không ra trái, trái nhỏ hoặc bị sâu bệnh nặng thì ta tiến hành cắt bỏ cây đó đi để cây gấc còn lại phát triển tốt hơn và đảm bảo nguồn thu hoạch gấc. Đối với cây ghép hoặc cây hom thì trồng 1 hố từ 1 đến hai cây. Thông thường, năm đầu tỷ lệ đậu trái thấp , lượng trái chưa nhiều, cho nên, để tăng sản lượng và khả năng thụ phấn tự nhiên chúng ta nên trồng 2 cây.

Tưới nước và chăm sóc cây sau trồng

Tưới nước: Cây gấc cần đất đủ ẩm nhưng rất sợ úng do đó phải tưới đủ nước và thoát nước ở gốc cây cho tốt. Ở giai đoạn này, cây cần độ ẩm của đất :80 -85%.+ Khi thời tiết nắng nóng: phải tiến hành tưới nước, phủ rơm rạ, bao ni long để giữ ẩm cho cây.

Đào kênh tiêu nước: Nếu cây bị ngập nước sẽ làm cho cây úng và tạo điều kiện cho nhiều loại sâu bệnh tấn công, dẫn tới năng xuất giảm nếu bị úng nhẹ hoặc nếu ngập úng kéodài có thể làm chết cây. Chính vì vậy, ở những vườn gấc trũng, ngập nước vào trời mưa thì phải tiến hành đào kênh tiêu nước. Mỗi kênh tiêu nước có kích thước rộng 50cm, sâu 30cm để thoát nước dễ dàng khi trời mưa lớn.

Sau 7 ngày tiến hành phun men sinh học Gavi - TriBio 5% dưới gốc và trên lá, với liều lượng pha loãng 300 lần.

Sau trồng  15 -30 ngày cần thực hiện các công việc

Bắt ngọn leo lên giàn và thường xuyên bắt các ngọn phân tán đều trên giàn;
Kiểm tra sâu, bệnh hại trên cây, nếu thấy có xuất hiện thì phải thực hiện phòng trừ.

Trong quá trình theo dõi, nếu thấy dây gấc nào vươn dài, nhỏ, yếu, bị sâu ăn lá thì tiến hành cắt bỏ để nhường dinh dưỡng nuôi dây khác.

Khi cây con bắt đầu leo lên giàn ( khoảng tuần thứ 5- tuần thứ 7 kể từ ngày trồng)tiến hành bón lót Phân NPK(16-16-8) 0,3-0,5 kg/hố. Trong giai đoạn này cần tiến hành phun thêm Gavi - TriBio 5% pha loãng 300 lần để tăng cường sức để kháng cho cây, hạn chế sâu bệnh hại.

Sau 2 tháng kể từ ngày trồng cần bón thêm chế phẩm Gavi - Bio 0,5 kg/hố để phòng trừ bệnh hại, tăng khả năng hấp thụ chất dinh dưỡng cho cây.

Khi Gấc đã phủ lên giàn tiến hành bón thúc bằng cách đào rãnh rộng 10cm và sâu 10cm hoặc cào nhẹ lớp đất mặt trên hố gấc sâu 5-10cm, rồi tiến hành rãi phân GV hữu cơ vi sinh: 3kg trộn đều với đất dưới rãnh. Sau đó cuốc xới nhẹ lấp phân vào hố và tiến hành tưới nước.

Chủ động tưới nước giữ ẩm cho cây khi không có mưa, phải đảm bảo độ ẩm từ 70-80% và theo dõi sâu bệnh và thực hiện phun thuốc phòng trừ sâu bệnh hại, đồng thời kết hợp phun Gavi - TriBio 5% để bảo vệ trái và cây trước sự tấn công của sâu bệnh hại.

Các loại sâu và bệnh hại

Hiện nay đã phát hiện một số loại sâu bệnh phá hoại cây gấc như bọ dừa, bọ cánh cứng cánh màu vàng, sâu xanh ăn phá hoại lá gấc. Phòng trừ bằng cách xịt các loại thuốc như Vibaau 50ND pha 25 cc/bình 8 lít và xịt đều trên lá.

Bệnh đốm lá do nấm Pseudo - ronopora cubensis Rostow gây bệnh, lá gấc bị bệnh mặt trên của lá có nhiều chấm vàng, mặt dưới có các chất xám sau đó lá chết héo. Dây gấc bị bệnh phát triển kém không cho trái hoặc cho ít trái, trái nhỏ, phẩm chất kém. Phòng trị bằng cách xịt dung dịch Benlate C.

Bệnh hoa lá: Gây bệnh lá gấc bị bệnh sẽ bị đốm vàng, xoắn làm cho lá bị còi cọc, không cho trái nhiều, bệnh di cực vi trùng gây ra không có thuốc trị. Chữa bằng cách nhổ bỏ phun thuốc trị bọ dừa và rầy mềm truyền bệnh.

Bệnh tuyến trùng Tuyến trùng Meloidogyne spp làm rễ, dây gấc bị tuyến trùng phá hoại nên còi cọc, kém phát triển, cho trái nhỏ.

Ngoài ra, Gấc cũng là loại cây trồng có sức chống chịu tuyệt vời, chưa thấy sâu bệnh hại, chim chuột ít phá, thân lá gấc có mùi hôi nên trâu bò ít phá.

Gấc không kén đất và chỉ cần một khoảng đất nhỏ đã có thể trồng được một gốc, một gốc có tuổi thọ 10-15 năm, đầu tư rất thấp, nhưng hiệu quả cao.

Một số vùng trồng gấc xen với cây ăn trái, trồng tận dụng, hoặc trồng ở ruộng cao, bạc màu, làm cọc tre, chăng dây thép cho dây gấc leo, thu nhập cao gấp 2-3 lần trồng lúa./.

Tổng hợp đăng - Đoàn Thành Lừng