Bí đao hay còn gọi là bí đao xanh là loại cây rau mùa hè, có khả năng cất trữ bảo quản lâu trong điều kiện nhiệt độ thường. Bí đao chính vụ được trồng từ tháng 12 năm trước và đến đầu tháng 3 năm sau. Tuy nhiên bí đao có thể trồng ở vụ đông từ cuối tháng 9 đến đầu tháng 10, kỹ thuật trồng bí đao trái mùa không khó, năng suất bí vụ đông không cao như trồng chính vụ nhưng bán được giá nên cho hiệu quả kinh tế cao.

Thời vụ

Vụ đông có thể gieo trồng từ 1/9 – 5/10 hàng năm trên chân mạ mùa, đậu tương hè, lúa mùa sớm. Tuy nhiên, nếu gieo trồng sớm từ 1- 20/9 thì sẽ cho năng suất cao và ổn định hơn. Bí đao có 2 giống chủ yếu. Giống bí đanh quả nhỏ hơn (dài 60 – 80cm, trọng lượng 2 –3kg), quả đặc ít lõi, ăn ngon hơn bí bộp. Bí bộp quả to ngắn hoặc dài, trọng lượng quả lớn 4 – 6kg, nhiều lõi.

Kỹ thuật ngâm ủ hạt và làm bầu

Ngâm hạt trong nước lã sạch từ 4 – 6 giờ, đãi sạch nước chua. Trộn lẫn với cát tỷ lệ: 1 hạt/3 – 4 cát, gói kín trong vải xô ủ kín, ngày dấp nước 2 lần, khoảng 1 – 2 ngày hạt nứt nanh, đem gieo thẳng hoặc gieo trong khay nhựa, vỉ xốp, bầu nilon.

Đất làm bầu là hỗn hợp phân chuồng (hoặc mùn mục) trộn đất phù sa (hoặc đất bùn ải) tỷ lệ 1:1. Bón thêm 1kg urê + 1,5 kg lân, 1,5 kg kali cho 1000kg hỗn hợp đất làm bầu trên. Có điều kiện nên xử lý hỗn hợp bằng một số loại thuốc trừ nấm trước khi đưa hạt vào khoảng 10 ngày. 

Sử dụng túi nylon (phải cắt 2 góc phía dưới để dễ tiêu thoát nước), lá chuối, hoặc khay kích thước tuỳ theo thời gian đưa ra ruộng để đựng hỗn hợp làm bầu. Nếu trồng nhiều có thể làm như làm bầu ngô. Khi gieo hạt xong phải phủ một lớp đất mỏng kín hạt, sau đó phủ một lớp trấu mục hoặc mùn mục, tưới đều 5-7 ngày cho hạt mọc đều. Khi cây bắt đầu có lá thật đưa ra ruộng là tốt nhất.

Làm đất

Chọn đất thịt nhẹ, chủ động tưới tiêu (nên thực hiện cách ly khu vực có chất thải công nghiệp và bệnh viện từ 1-2km, với chất thải sinh hoạt ít nhất 200m, cách xa đường quốc lộ ít nhất 100m…)

Việc làm đất và kích thước luống bí phụ thuộc vào việc làm giàn hay không làm giàn cho cây.

Nếu làm giàn, làm luống rộng khoảng 1,5 m rãnh rộng khoảng 0,3 m. Hàng cách hàng 85-90cm, cây cách cây 0,5m.

Nếu để cây bò trên đất mặt luống rộng 3,5-4 m, trồng 2 hàng: hàng cách hàng 2,5-3,0 m, cây cách cây 0,4 -0,45 m. Với luống đơn, mặt luống rộng khoảng 2,5 m, trồng 1 hàng giữa luống, cây cách cây 0,4 m.

Phân bón và chăm sóc

Phân chuồng cần: 800 – 1000kg/sào.

Đạm Urê: 10 – 12 kg/sào.

Lân Super: 15 – 18 kg/sào.

Kali: 10 – 12 kg/sào.

Phương pháp bón

Bón lót: Toàn bộ phân chuồng + phân lân + vôi + NPK. Bón rải đều trong rạch giữa luống hoặc theo hốc cách vị trí đặt cây 3 - 5 cm, độ sâu 10 -15 cm sau đó lấp đất lại.

Lượng phân còn lại chia ra bón thúc vào các thời kỳ chính sau:

Bón thúc lần 1: Thời kỳ bén chân đến 6 - 7 lá thật: Bón 20% - 30% lượng phân đạm urê. (Lượng phân trên nên tưới loãng làm nhiều lần, mỗi lần cách nhau 3 - 4 ngày)

Bón thúc lần 2: Từ 6 - 7 lá đến ra hoa rộ bón: 30 - 40% lượng phân đạm urê và 30 - 40 % lượng  kali kết hợp xới vun cao luống.

Bón thúc lần 3: Thời kỳ phát triển quả bón nốt lượng phân còn lại.

Tưới nước: Bí xanh cần ẩm, nên sau khi gieo nếu đất thiếu ẩm phải tưới kịp thời, tưới nước vào sáng sớm hoặc chiều mát, lấy nước vào rãnh sao cho nước đủ ngấm vào luống sau đó tháo nước đi, tốt nhất nên giữ mặt luống khô để hạn chế bệnh hại có thể phát sinh, phát triển. Nếu gặp úng thì cây dễ bị bệnh gây hại và rụng hoa, rụng quả.

Xới vun: Ở thời kỳ cây con có 3 - 4 lá đến 7- 8 lá thật thì tiến hành xới phá váng. Khi cây có tua cuốn thì xới vun cao cần kết hợp xới vun sau mỗi lần bón phân để tăng hiệu quả của phân bón đồng thời hạn chế cỏ dại phát triển.

Bấm ngọn, tỉa nhánh: Một gốc bí có thể để từ 1- 2 nhánh, nếu để một nhánh thì không cần bấm ngọn còn để 2 nhánh thì bấm ngọn khi cây có 5 lá thật, sau khi bấm ngọn cây sẽ  ra nhánh bên, chỉ giữ lại 2 nhánh chính khoẻ nhất và thường xuyên kiểm tra ngắt bỏ các nhánh còn lại khi nhánh mới nhú.

Lấp dây, làm giàn, nương dây: Khi cây bí dài 50cm, lấy đất lấp ngang đốt, cách 1 - 2 đốt lại lấp để cho cây bí ra nhiều rễ ngang (rễ phụ), giúp cây tăng khả năng hút  nư­ớc và chất dinh dưỡng để nuôi quả.

Làm giàn: Khi cây xuất hiện tua cuốn thì cắm giàn chéo chữ X để tận dụng hợp lý ánh sáng, một sào cần khoảng 1.400 - 1.500 cây dèo, giàn cần buộc chắc chắn để tăng khả năng giữ  quả, tránh để mưa gió có thể làm đổ ảnh hưởng đến năng suất bí.

Nương dây: Trước khi cho cây leo lên giàn nên để cây bò trên luống khoảng 40 - 50 cm (hướng ngọn bí bò từ gốc này sang gốc kia sau đó mới nương dây cho leo lên giàn).

Chú ý: Không để dây lật úp hoặc bị vặn dây, dùng rơm dạ, dây chuối buộc ngọn bí lên giàn ở vị trí dưới nách lá.

Thụ phấn nhân tạo: Do lá bí to che lấp hoa gây khó khăn cho quá trình thụ phấn nên cần thụ phấn nhân tạo, khi thấy hoa cái nở thì dùng phấn hoa đực mới nở chấm lên nhuỵ hoa cái vào lúc sáng sớm từ  7 - 9 giờ.

Mỗi cây để từ 1 - 2 quả, ngắt bỏ những quả còn lại, khi đường kính quả đạt khoảng 2 cm tiến hành ngắt ngọn cách cuống quả từ 2 - 3 đốt để hạn chế tiêu hao dinh dưỡng. Đặt cuống quả gác lên cây dèo.

Phòng trừ sâu bệnh

Biện pháp phòng trừ hiệu quả nhất là thực hiện biện pháp quản lý dịch hại tổng hợp (IPM), chú ý thực hiện chế độ vệ sinh đồng ruộng, tỉa bỏ lá già, lá bệnh, xử lý kịp thời tạo điều kiện môi tr­ường thông thoáng.

Thăm đồng th­ường xuyên, phát hiện kịp thời sâu bệnh hại, phun thuốc phòng trừ  sớm.

Về sâu hại

 Bí xanh bị một số sâu hại chủ yếu như bọ trĩ, sâu đục lá, sâu khoang,...

- Bọ trĩ, bọ phấn, rệp (nhóm sâu trích hút)Sử dụng các loại thuốc hoá học như: Confidor 100SL, Actara, Dantotsu, Regent,.

- Sâu vẽ bùa (Ruồi đục lá)

+ Sử dụng các loại thuốc hoá học như: Crymax, Tập kỳ, Sherpa, Decis, Sadavi, Regent, Dantotsu, ... Nên thường xuyên thay đổi loại thuốc để tránh làm cho sâu nhanh quen thuốc. Nếu ruộng bí đã bị sâu gây hại nặng thì sau khi có phun thuốc nên bón bổ xung thêm phân để bồi dưỡng sức cho cây. Để hạn chế độc hại cho người sử dụng bà con nhớ đảm bảo thời gian cách ly của thuốc.

- Sâu Khoang, sâu xanh

+ Nếu bị hại nặng thì dùng thuốc: Tập kỳ, Phares, Callous, Sumicidin, Shepa, Karate,  Bulldock.

Về bệnh hại

Cây bí xanh thường bị các loại bệnh như: Lở cổ rễ, héo rũ, phấn trắng, bệnh giả sương mai...

- Lở cổ rễ

+ Dùng thuốc phun phòng:  Dùng hỗn hợp 20 ml Kasumin + 15 gr  Arygreen pha với10 - 12lít n­ước phun trên 1 sào.

Cách phun: Phun lần 1 sau trồng 3 -5 ngày. Lần 2: Sau lần thứ nhất 7 ngày.

+ Dùng các loại thuốc hoá học như:: Validacin, Than - M, Manage, Daconil, Topsin,...

- Bệnh héo rũ, có thể dùng một trong các loại thuốc như: Kasumin, Rhidomil, Ridozeb, Copper - B,.... Phun kỹ dưới gốc cây và cả trên mặt luống.

- Bệnh phấn trắng, dùng các loại thuốc hoá học như: Tilt super, Anvil, Manage, Score, Benlate, Rhidomil,...

Thu hoạch, bảo quản, để giống

Khi thấy vỏ quả bí xuất hiện lớp phấn màu trắng, vỏ quả đã cứng như vậy là bí đã già có thể thu hoạch. Khi thu hoạch chú ý thao tác nhẹ nhàng tránh làm dập vỏ quả.

Bảo quản quả: Sau khi thu hoạch nếu cần bảo quản quả trong thời gian dài thì có thể xếp quả lên dàn  từ 2-3 lớp quả hoặc dựng quả ở nơi thoáng mát. Trong quá trình bảo quản phải kiểm tra th­ường xuyên, loại bỏ những quả hỏng.

Sản xuất hạt giống: Chọn những quả bí to, phát triển cân đối, vỏ quả cứng có lớp phấn trắng phủ lên vỏ, lông trên quả đã rụng, cuống quả teo lại. Dùng dao bổ dọc quả, lấy hạt, sau đó đãi sạch và phơi khô. Bảo quản hạt trong điều kiện mát và thông thoáng./.

Tổng hợp đăng - Đoàn Thành Lừng